از آنجا که این روزها اطلاعات و ارتباطات نقش بسیار مهمی در زندگی ما ایفا می کند، سخت افزارهای واسطه ذخیره داده (storage mediums) برای رفع نیازهای ما به میدان پا گذاشته اند.

ابداع لوح ها و کاغذ پاپیروس در زمان خود، پیشرفتی بزرگ به حساب می آمد، چیزی شبیه آنچه در قرن بیستم شاهدش بودیم: انقلاب عظیمی در صنعت ذخیره سازی داده (data storage). بتدریج جوهر و کاغذ جای خود را به نوارهای مغناطیسی و انواع دیسک ها دادند و ما انسان ها توانستیم اطلاعاتی خیلی بیشتر از نوشته های مکتوب را ذخیره و نگهداری کنیم. گذشته از اینها نباید ابداعاتی را که در زمینه سرعت نوشتن و خواندن صورت گرفته از قلم انداخت. سیر تحول و تکامل واسطه های ذخیره داده با فراز و فرود های زیادی مواجه شده است. در این مطلب تصمیم داریم بدترین و بهترین فضاهای ذخیره ای را که تاکنون اختراع و ابداع شده اند، معرفی و با هم مقایسه کنیم. البته به کار بردن کلمه مقایسه در اینجا به معنای رودررو قرار دادن و بررسی جزء به جزء مزیت ها و معایب آنها نیست، بلکه قصد داریم نشان دهیم در طول زمان کدام واسطه های ذخیره داده موفق بوده و در انجام کارهایی که برای آن ساخته شده اند، سربلند بیرون آمده و کدامیک نبوده و با شکست از دور خارج شده اند. مشکلات فنی، قابل استفاده بودن و مشکلات بازاریابی از جمله دلایل اصلی شکست فضاهای ذخیره است که در اینجا مطرح شده اند. البته ممکن است واسطه های ذخیره داده ای هم در بازار موجود باشند که در اینجا از آنها نامی به میان نیامده است. سعی ما بر این بوده که موفقیت ها و شکست های برجسته و شناخته شده ترین فضاهای ذخیره داده بازار را شرح دهیم.

بهترین و بدترین واسطه های ذخیره داده درتاریخ رایانش

۱ نوار reel to reel و نوار مغناطیسی ذخیره سازی

نوار ریل: برای گوش دادن یا ضبط کردن موزیک با نوار ریل، ابتدا باید دو قرقره را روی دستگاه ریل نصب و نوار را وارد دستگاه می کردید. هر طرف آن به یکی از قرقره ها وصل می شد اگر همه چیز درست پیش می رفت، کار مورد نظرتان با دستگاه ضبط و پخش نوار ریل بخوبی انجام می شد. اما اگر یک تکه از نوار جمع شده یا صدمه می دید، کل نوار در دستگاه گیر می کرد و از بین می رفت. به هر حال دستگاه ریل به شرطی که توسط افراد حرفه ای استفاده می شد و خود دستگاه نیز از نوع پیشرفته و باکیفیت بود، برای زمان خود (اوایل قرن بیستم) چندان بد نبود. البته استفاده از این وسیله برای عامه مصرف کنندگان چندان آسان نبود. با به بازار آمدن نوارهای کاست و نوار کاست های کامپکت که براحتی در جیب جا می شدند، نوار ریل کاملا منسوخ شد.

نوار مغناطیسی ذخیره سازی: این نوارها از اولین نمونه آن که یونیسرو (Uniservo)نام داشت تا نمونه اخیر که شامل نوارهای ذخیره سازی ۱۸۵ ترابایتی است، بهترین موقعیت را برای پشتیبان گیری داده در اختیار کاربران گذاشتند. نوارهای مغناطیسی به عنوان باصرفه ترین و قابل اعتماد ترین راه ذخیره سازی و پشتیبان گیری دوره وسیعی از تاریخ رایانش (computing) را به خود اختصاص داده اند. می توان گفت ذخیره اطلاعات در قرن گذشته کاملا وابسته به تحول پویایی و نوارهای مغناطیسی بوده است.

از پخش کننده های صوتی قابل حمل گرفته تا پخش و ضبط های ویدئوی خانگی و فضاهای ذخیره داده صنعتی همه به نحوی از فناوری نوار های مغناطیسی بهره برده اند. حتی برخی کنسول های بازی قدیمی نظیر ZX اسپکتروم، کومودور ۶۴ و آتاری براساس فیلم های مغناطیسی بوده اند.

۲ ـ زیپ دیسک و فلاپی دیسک ۳.۵ اینچی

زیپ دیسک: شرکت آیومگا زیپی تولید کرد که می توانست صد مگابایت یعنی تقریبا ۷۰ برابر ظرفیت فلاپی دیسک استاندارد ۱.۴۴ مگابایتی داده ذخیره کند. با آن که از نظر ظرفیت هیچ رقیبی در زمان خود نداشت، اما قیمت بالای ۲۰ دلاری باعث شد قیمت بر پایه مگابایت آن گران تمام شود و نتواند توجه صنعت رایانه و کاربران را به خود جلب کند.

فلاپی دیسک ۳.۵ اینچی: این دیسک اوایل سال ۱۹۸۰ به بازار آمد و خیلی زود بر بازار مصرف رایانه تسلط یافت و مورد توجه کاربران قرار گرفت. فلاپی دیسک ها سخت جان بودند و کم جا می گرفتند و ظرفیتی که ارائه می کردند در زمان خودش خیلی بالا بود. در آن زمان کاربران بیشتر متن و برنامه های کوچک را در رایانه ذخیره می کردند و ذخیره سازی آلبوم های موزیک و ویدئو در رایانه به فکر هیچ کاربری خطور نمی کرد. به همین علت دیسکت های ۱.۴۴ مگابایتی توانستند بازار مصرف را به تسخیر درآورند.

۳ـ دیسک لیزری در مقابل کامپکت دیسک

دیسک لیزری: چند سال پس از جنگ نوارهای ویدئوی وی.اچ.ایکس و بتاماکس، دیسک لیزری (LaserDisc) به میدان پا گذاشت. این دیسک (لوح فشرده) نوری لیزری از نظر قابلیت و کیفیت ویدئو قدم بزرگ و رو به جلو بود که مشکلات خاص خودش را داشت. اولین آنها بزرگ بودن و وزن زیاد ۲۵۰ گرمی آن بود که نگهداری اش را مشکل و در برابر صدمات آسیب پذیر می کرد. از همه بدتر پخش کننده های لیزر دیسک باید این لوح فشرده عظیم را با سرعت ۱۸۰۰ دور در ثانیه می چرخاندند که به همین دلیل هنگام پخش فیلم ها در اتاق پذیرایی سر و صدایی مشابه هواپیما به راه می انداخت. فرمت این لوح فشرده مشکل داشت و پخش کننده هایش ارزان نشد، همچنین خطاهای خواندن دیسک و حالت رد کردن صحنه های فیلم (در اصطلاح قفل لیزر) و خراب شدن خیلی زود آن در فرآیند شیمیایی کپی کردن (لیزر رات) کاری می کرد که اگر دیسک قابل پخش و فیلم آن قابل نمایش بود، شما کاربر خوشبختی به حساب می آمدید. از همه بدتر این دیسک غول آسا فقط ۳۰ تا ۶۰ دقیقه فیلم روی هر طرفش می توانست ذخیره کند و همین باعث می شد مجبور شوید یک فیلم را روی چند دیسک ذخیره کنید. وسط تماشای فیلم نیز مجبور بودید دستگاه پخش را خاموش و دیسک را تعویض کنید. همه این عوامل دست به دست هم داد و موجب شکست این واسطه ذخیره داده شد.

کامپکت دیسک: این واسطه ذخیره کمک کرد موزیک به عصر دیجیتال خود برسد. استفاده اش از این فرمت نوری آسان بود و بر اثر استفاده مکرر به این زودی ها خراب نمی شد. سرانجام واسطه ذخیره داده لوح فشرده امکان آن را فراهم کرد تا کاربران بتوانند حس واقعی گوش دادن به موزیک را تجربه کنند. همین امر باعث شد این فضای ذخیره خیلی زود جایگزین نوارهای کاست شود و پخش کننده های آن هم جای پخش های کاست خودروها را گرفتند. جنگ فرمت کنسول های بازی که با برنده شدن و رواج سی.دی (CD) به جای کارتریج پایان یافت نیز موجب سلطه بیشتر آن بر بازار مصرف شد. از سوی دیگر ظرفیت بالایی را با قیمت ارزان در دسترس کاربران می گذاشت و به همین علت با رواج درایوهای (گرداننده های) لوح فشرده در رایانه ها بتدریج جای فلاپی دیسک ها را هم گرفت.

جمع بندی

در طول تاریخ ذخیره داده در رایانه ها، عواملی چون جمع و جور و قابل حمل بودن، امکان نگهداری در فضا های کوچک به صورت طولانی و آسیب پذیری کمتر، مقرون به صرفه بودن، سرعت خواندن و نوشتن داده، ظرفیت ذخیره داده بیشتر و راحتی استفاده موجب پیروزی واسطه های ذخیره داده در بازار رقابت بوده که همین عوامل باعث رواج و دوام مصرف آنها در بین کاربران است.

جواد ودودزاده