تاریخچه ای از پیدایش برق
توماس الوا ادیسون (۱۱ فوریه ۱۸۴۷ - ۱۸ اکتبر ۱۹۳۱) مخترع و بازرگانی آمریکایی بود. او وسایل متعددی را طراحی یا کامل کرد که مهم‌ترین و معروفترین آنها لامپ الکتریکی است.
ادیسون در طول حیات علمی خویش توانست ۲۵۰۰ امتیاز اختراع را در ایالات متحدهٔ آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان به نام خود ثبت کند که رقمی حیرت‌انگیز و باورنکردنی به نظر می‌رسد. واقعیت این است که بیشتر اختراعات وی تکمیل شدهٔ کارهای دانشمندان پیشین بودند و ادیسون کارمندان و متخصصان پرشماری در کنار خود داشت که در پیشبرد تحقیقات و به سرانجام رسانیدن نوآوری‌هایش یاریش می‌کردند. دهنی ذغالی تلفن،ماشین تکثیر، میکروفن، گرامافون، دیکتافون، کینتوسکوپ (نوعی دستگاه نمایش فیلم)، دینام موتور و لاستیک مصنوعی از جمله مواد و وسایلی هستند که بدست ادیسون و همکارانش ابداع یا اصلاح شدند.ادیسون از اولین مخترعانی بود که توانست با موفقیت بسیاری از اختراعات خود را به تولید انبوه برساند.
برق در جهان
اگرچه که الکتریسته به عنوان نتیجه واکنش شیمیایی ای که در یک پیل الکترولیت از زمانی که الساندرو ولتا در سال 1800م این آزمایش را انجام داد، شناخته می شده است، اما تولید آن به این روش گران بوده و هست. در سال 1831م، مایكل فارادی ماشینی ابداع کرد که از حرکت چرخشی تولید الکتریسته می کرد، اما حدود پنجاه سال طول کشید تا این فن آوری از نظر اقتصادی مقرون به صرفه شود. در سال 1878م، توماس ادیسون جایگزین عملی تجاری ای را برای روشنایی های گازی و سیستم های حرارتی ایجاد کرد و به فروش رساند که از الکتریسته جریان مستقیمی استفاده می کرد که بطور منطقه ای تولید و توزیع شده بود، استفاده می کرد. در سیستم جریان مستقیم ادیسون، ایستگاه های تولید توان اضافی می بایست نصب می شدند. بدلیل اینکه ادیسون قادر نبود سیستمی را تولید کند که به ژنراتورهای چندگانه اجازه بدهد که به یکدیگر متصل شوند، گسترش سیستم او نیاز داشت که تمامی ایستگاه های تولید جدید مورد نیاز ساخته شوند.
نیاز به نیروگاه های اضافی ابتدا توسط قانون اهم بیان شده است، به دلیل اینکه تلفات با مربع جریان یا بار و با خود مقاومت متناسب است، بکار بردن کابل های طولانی در سیستم ادیسون به مفهوم داشتن ولتاژهای خطرناک در برخی نقاط یا کابل های بزرگ و گران قیمت و یا هر دوی اینها بود.
نیکولا تسلا که مدت کوتاهی برای ادیسون کار می کرد و تئوری الکتریسته را بگونه ای درک کرده بود که ادیسون درک نکرده بود، سیستم جایگزینی را ابداع کرد که از جریان متناوب استفاده می کرد. تسلا بیان داشت که دو برابر کردن ولتاژ جریان را نصف می کند و منجر به کاهش تلفات به میزان 4/3 می شود و تنها یک سیستم جریان متناوب اجازه انتقال بین سطوح ولتاژ را در قسمت های مختلف آن سیستم ممکن می سازد. او به توسعه و تکمیل تئوری کلی سیستم اش ادامه داد و جایگزین تئوری و عملی ای را برای تمامی ابزارهای جریان مستقیم آن زمان ابداع کرد و ایده های بعدیش را در سال 1887م در 30 حق انحصاری اختراع به ثبت رساند.
در سال 1888م کار تسلا مورد توجه جرج وستینگهاوس که حق انحصاری اختراع یک ترانسفورماتور را در اختیار داشت و یک کارخانه روشنایی را از سال 1886م در گریت بارینگتون، ماساچوست راه اندازی کرده بود، قرار گرفت. اگرچه که سیستم وستینگهاوس می توانست از روشنایی های ادیسون استفاده کند و دارای گرم کننده نیز بود، اما این سیستم دارای موتور نبود. توسط تسلا و اختراع ثبت شده اش، وستینگهاوس یک سیستم قدرت برای یک معدن طلا در تلورید، کلورادو در سال 1891 ساخت که دارای یک ژنراتور آبی 100 اسب بخار(75 کیلو وات) بود که یک موتور 100 اسب بخار (75 کیلو وات) را در آنسوی خط انتقالی به فاصله 5/2 مایل (4 کیلومتر) تغذیه می کرد. سپس در یک قرارداد با جنرال الکتریک که ادیسون مجبور به فروش آن شده بود، شرکت وستینگهاوس اقدام به ساخت یک نیرگاه در نیاگارا فالس کرد که دارای سه ژنراتور تسلای 5000 اسب بخار بود که الکتریسته را به یک کوره ذوب آلومینیوم در نیاگارا ، نیویورک و به شهر بوفالو، نیویورک به فاصله 22 مایل (35 کیلومتر) انتقال می داد. نیروگاه نیاگارا در 20 آوریل 1895م شروع به کار کرد.
تاريخچه ورود برق به ايران
اولين مولدهاي برق
در سال 1284 محمد حسين امين الضرب ، از رجال و سرمايه داران معروف ايران ، با خريد مولدي كه با زغال سنگ كار مي كرد . بخشي از شهر تهران را روشن كرد كه بسياري از آن به عنوان مبدا تاريخي ورود برق به ايران ياد مي كنند . با اينكه صد سال از تأسيس صنعت برق در ايران مي گذرد هنوز بر خي روستاهاي دور افتاده برق ندارند و از چراغ هاي نفتي براي روشنايي استفاده مي كنند .
چراغ پيه سوز ، زنبروي ، موشي ، گردسوز و فانوس ممكن است به عنوان اشيا تاريخي در بسياري از خانه هاي ايراني وجود داشته باشد اما همين چراغ ها سفالي ، فلزي و شيشه اي براي روشنايي منازل ، كوچه ها و معابر شهرها استفاده مي شد و بلديه ( شهرداري ) مسئول روشنايي كوچه ها و معابر بود و چراغچي ها هر شب نردبان به دوش و ظرف نفتي يا روغن گياهي و حيواني در دست چراغ هاي ديوار كوب و فانوس هاي اويزان بر روي تيرهاي چوبي را روشن مي كردند .
در برخي مناطق انها موظف بودند در اوايل صبح چراغ ها را خاموش و جمع آوري كنند . اغلب اين چراغ ها به علت كوچكي مخزن و كمبود سوخت ، تنها در ساعاتي از شب روشن مي ماندند و تا سالها تنها منبع نور كوچه ، خيابان و محله به حساب مي امد . هزينه اين چراغ هاي قديمي كم نور و پر دردسر با روشن شدن چند لامپ در صد و بيست سال پيش كم كم به فراموشي سپرده شدند و به عنوان ميراث گذشته در كنج خانه ها جاي گرفتند.
اولين مولد برقي كه وارد ايران شد تنها سه يا چهار لامپ را روشن مي كرد كه ناصر الدين شاه در سفر فرنگ با ديدن چراغ هاي روشن آنجا، آن را وارد كرده بود . اين مولد کوچك الكتريكي كه در سال1264 خورشيدي در دربار ناصر الدين شاه و تكيه دولت مورد استفاده قرار گرفت ولي به عنوان مبدأ تاريخي ورود برق به ايران مورد توجه قرار نگرفت .
درست بيست سال بعد از ان بود كه محمد حسين امين الضرب با مولدي 400 كيلو واتي بخشي از شهر تهران را روشن كرد .
اين مولد چندين سال به صورت انحصاري برق مناطقي از تهران را روشن كرد .
اين مولد چندين سال به صورت انحصاري برق مناطقي از تهران را تأمين مي كرد كه تا مدتها منحصر به ساعاتي از شب بود . البته دو سال پيش از اين ، حرم امام رضا با 400 لامپ روشن شده بود اما برق ان جنبه عمومي نداشت و به طور اختصاصي براي روشنايي حرم استفاده مي شد .
مولد برق حرم امام هشتم شيعيان 12 اسب بخار قدرت داشت و با همت حاج محمد باقر ميلاني معروف به ر ضايوف كه امتياز چراغ برق مشهد به او واگذار شده بود با هزينه بالغ بر هشت هزار تومان نصب شده بود .
در زمينه تأمين هزينه اين مولد اختلافاتي ميان تاريخ نويسان وجود دارد برخي مي گويند مظفرالدين شاه هزينه ان را تذمين كرده اما برخي از بازماندگان آقاي ميلاني معتقدند جد انها تمام هزينه را تذمين كرده است . برخي منابع عقيده دارند در همان سال ها برق به انزلي نيز وارد شده و يك تاجر روسي به نام خوشتاريا ً نخستين لامپ را به شيوه تجاري در ايران روشن كرده است و مردم انزلي از جمله اولين كساني در ايران بودند كه روشنايي برق را ديده اند .
شهر تبريز در شمار اولين شهرهايي بوده كه مردمانش زودتر از ديگران برقدار شده اند و " قاسم خان والي ً امتياز تأسيس كارخانه برق را در سال 1281 به دست آورد كه بخشي از خيابان مجيدي را روشن مي كرد .
از او شيوه نامه اي باقي مانده كه درآن چگونگي استفاده از خدمات برق شرح داده شده است . قديمي ترين سند ارائه خدمات برق در ايران است . در اين شيوه نامه توضيح داده شده كه هزينه هاي سيم كشي ، چراغ هاو برق چگونه از مشتركين دريافت مي شود و در چه صورتي برق مشتركين قطع خواهد شد . در سال 1287 نخستين چاه نفت در مسجد سليمان به نفت رسيد و براي انتقال نفت از مسجد سليمان به پالايشگاه آبادان ، يك نيروگاه بخاري براي راه اندازي تلمبه خانه و روشنايي ساختمان ها ساخته شد كه مبدا ورود برق به خوزستان است .
مصارف اوليه برق تنها محدود به چند ساعت از شب براي روشنايي بود و مولدهاي اوليه با زغال سنگ ، هيزم و چوب كار مي كردند اما به دليل هزينه بالا بعدها جاي خود را به مولدهاي ديزلي دادند . معابر و خيابانهايي كه اولين بار در شهرها برقدار شدند به خيابان چراغ برق معروفند و مردم اين خيابانها را در شهرهايي نظير تهران . تبريز و مشهد به اين نام مي شناسند.
ورود برق مانند ديگر پديده هاي تازه غرب گاه با مقاومت هايي همراه بود اما برخي مردم نيز براي استفاده ازبرق از همديگر سبقت مي گرفتند.
داستان بيماري سل و ارتباط آن با دود چراغ هاي نفتي ، روغن سوز و پيه سوز در مشهد خواندني است .
اولين لامپ ها منازل ثروتمندان و افراد سرشناس شهر ها را روشن مي كرد و به همين جهت ديدن لامپ هاي روشن و تلاش كارگران براي راه اندازي و روشن كردن مولدهاي برق در شهرهاي مختلف از جمله سرگرمي ها و تفريحات مردم به حساب مي آمد .
تا سال ها مولدهاي كوچك عمدتاً وابسته به بخش خصوصي بوده و بخشي از نيازهاي روشنايي را در ساعاتي از شب تأمين مي كردند و افراد ثروتمند شهرها با وارد كردن مولدهايي برق مناطقي از شهر ها را تأمين مي نمودند .